چشم و هم‌چشمی کتابفروشان بزرگ‌

تعطیلی هر کتابفروشی با از دست رفتن فرصت آشنایی و شناخت هزاران هزار فکر و ایده نو و عمیق هم‌معناست. تعطیلی هر سالن سینما با محو شدن هزاران هزار تصویر خاطره‌انگیز مترادف است. تعطیلی هر سالن تئاتر بر زوال هزاران هزار امکان پالایش روحی دلالت دارد. تعطیلی مراکز فرهنگ و هنر را باید نشانه‌ای واضح از حال و روز جامعه در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی دانست.
شاید خیلی‌ها از ریاضی، هندسه، آمار و احتمال سردرنیاورند، اما «هرم مازلو» را می‌فهمند و می‌دانند تا وقتی که سقف مطمئنی بالای سر نباشد و یخچال پر، نمی‌شود سراغ کتاب، فیلم، تئاتر، موسیقی و هنر رفت. در روزهایی که قیمت سکه و دلار و خانه و خودرو ساعت به ساعت بالا می‌رود، تعطیلی مراکز فرهنگی همچنان دردناک است. روز یکشنبه این هفته کتابفروشی پارسه واقع در خیابان ولیعصر تهران که فقط ۳سال از عمرش می‌گذشت، به‌کار خود پایان داد. این اتفاق باعث شد از دیگر کتابفروشی‌های مشهور خیابان بلند ولیعصر احوالی بپرسیم تا ببینیم روزگار بر آنها چطور رفته است.

آیین چراغ و واقعیت بازار

کتابفروشی انتشارات «هاشمی»، نرسیده به میدان ولیعصر تهران، یکی از کتابفروشی‌های قدیمی این خیابان است. مسئول این کتابفروشی به همشهری می‌گوید: «اوضاع تعریفی ندارد و تعداد مشتریان‌مان نسبت به گذشته خیلی کم شده است. با این حال، هنوز ادامه می‌دهیم. وضع بد فعلی دلایل زیادی دارد. یکی از دلایل افت فروش کتابفروشی‌ها، وضعیت فضای مجازی و تبلیغات است. عامل مهم‌تر گرانی کتاب است. مردم بین کتاب و خورد و خوراک قاعدتا کتاب را حذف می‌کنند. کسی که قبلا ماهی چندبار کتاب می‌خریده، الان شاید یک‌بار در ماه کتاب بخرد؛ نه به این دلیل که کتاب‌های تازه به کارش نمی‌آید؛ چون جیبش اجازه نمی‌دهد. علاوه بر اینها، بازار کتاب و به‌طور کلی فرهنگ به حال روانی عمومی خوب نیاز دارد. با وجود این، ما سعی می‌کنیم با هر سختی و مصیبتی چراغ را روشن نگه داریم.»

تخفیف‌های ضربه‌زننده
مسئول کتابفروشی انتشارات هاشمی از بعضی کتابفروشان بزرگ هم دل‌خوشی ندارد و معتقد است بخشی از بلبشوی حاکم بر بازار کتاب حاصل چشم و هم‌چشمی کتابفروشان بزرگ است. او می‌گوید: «کتابفروشی‌های بزرگ که برای همه شناخته‌شده هستند، سالی چندبار تخفیف می‌گذارند. چند وقت پیش، مشتری‌ای به فروشگاه ما آمد و سراغ کتابی را گرفت که ناشرش خودش کتابفروشی بزرگی دارد. وقتی قیمت کتاب را دید، گفت: صبر می‌کنم تا فروشگاه‌شان تخفیف بگذارد. این تخفیف‌های کتابفروشان بزرگ باعث می‌شود که کتاب‌هایشان در کتابفروشی‌های دیگر بماند و فروش نرود. به اینها باید ناشرانی را اضافه کرد که کتاب‌های ناشران معتبر را به‌صورت غیرقانونی کپی و با تغییر جلد و یک اسم جعلی به‌عنوان مترجم منتشر می‌کنند. این کتاب‌ها در پیاده‌روهای خیابان انقلاب دیده می‌شوند، اما بدتر این است که یک سایت معروف فروش آنلاین این کتاب‌ها را با تخفیف ۷۰درصد می‌فروشد. شاید نشود جلوی پیاده‌روها را گرفت، ولی نمی‌شود جلوی این کار غیرقانونی آن سایت را هم گرفت؟»

قیمت‌های صعودی

کتابفروشی انتشارات «بدرقه جاویدان» در خیابان ولیعصر، نبش خیابان فاطمی قرار دارد. وقتی از فروشنده این کتابفروشی می‌پرسیم که اوضاع کتابفروشی‌شان در روزهای گذشته چطور بوده در جواب می‌گوید: «قیمت کتاب و همه‌چیز خیلی بالا رفته و این موضوع روی کار ما اثر گذاشته است. مردم در تامین نیازهای روزانه‌شان با مشکل مواجهند و نمی‌شود انتظار داشت که به خرید کتاب مشتاق باشند. طبیعی است که وقتی همه‌چیز گران شده، می‌شود کتاب نخرید، ولی نمی‌شود از خورد و خوراک و سایر ملزومات اصلی زندگی زد.» از او می‌پرسیم این روزها بیشتر چه کتاب‌هایی می‌فروشند. در جواب می‌گوید: «کتاب‌های فلسفی، علوم اجتماعی و سیاسی این روزها فروش بهتری دارند. البته قیمت کتاب‌ها چاپ به چاپ بیشتر می‌شود و گاهی فاصله قیمت یک چاپ با چاپ دیگر آنقدر زیاد است که خودمان هم تعجب می‌کنیم.»

فقط کتاب
کمی بالاتر از کتابفروشی «بدرقه جاویدان»، کتابفروشی انتشارات «بهجت» را بر خیابان ولیعصر پیدا می‌کنید. «بهجت» حال و هوای روزگاران سپری‌شده را دارد؛ قدیمی، اصیل و دنج. ویترینش مثل خود کتابفروشی بزرگ نیست، ولی حس و حال خوبی دارد. فروشنده این کتابفروشی به همشهری می‌گوید: «وضع ما هم مثل بقیه کتابفروشان است؛ البته با این فرق که ما فقط کتاب می‌فروشیم و صنایع‌دستی یا کافه نداریم که کمک حال‌مان باشد. ما مشتری گذری نداریم و اغلب مشتری‌هایمان ما را می‌شناسند و قدیمی هستند. با همه سختی‌ها داریم ادامه می‌دهیم.» با اینکه کسانی که به این کتابفروشی می‌آیند، بیشتر به‌دنبال کتاب‌های تاریخی یا فلسفی هستند، اما به‌گفته فروشنده کتابفروشی نمی‌شود مشتریان این کتابفروشی را محدود به ژانر خاصی کرد. جالب است که این سه کتابفروشی خیابان ولیعصر از طرح «سامانه خرید از کتابفروشی» وزارت فرهنگ و ارشاد استفاده نکرده‌اند و معتقدند این طرح که برای کمک به کتابفروشی‌ها راه‌اندازی‌ شده مشکلاتی دارد که استفاده از آن را برای‌شان دشوار کرده است.